Zebrania naukowe Katedry Edytorstwa i Nauk Pomocniczych
11 maja br. odbyło się zebranie Katedry Edytorstwa i Nauk Pomocniczych, podczas którego troje wydawców serii Kazania w Kulturze Polskiej wygłosiło referat pt. Jak wydawać kazania? Na marginesie serii Kazania w Kulturze Polskiej.
Wspomniana seria wydawnicza jest rezultatem prac w ramach już dwóch projektów finansowanych z funduszów Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Pierwszy projekt, realizowany w latach 2012-2013, zaowocował trzema tomami edycji kolekcji tematycznych kazań: maryjnych (opr. R. Mazurkiewicz i K. Panuś), funeralnych (opr. M. Skwara i K. Panuś) oraz pasyjnych (opr. J. Gruchała i K. Panuś), drugi projekt, realizowany w latach 2015-2019 został uwieńczony wydaniem czterech kolejnych tomów kazań: wielkanocnych (opr. J. Gruchała i K. Panuś), adwentowych (opr. W. Ostafiński i K. Panuś), bożonarodzeniowych (opr. A. Jungiewicz i K. Panuś) oraz patriotycznych (opr. M. Skwara i K. Panuś). Troje redaktorów drugiego z projektów wzięło udział w spotkaniu, by podzielić się cennym doświadczeniem pracy nad edycją dotąd niewystarczająco często wydawanych tekstów. Kolejno zabrali głos mgr Anna Regulska (z d. Jungiewicz), prof. dr hab. Janusz S. Gruchała oraz prof. dr hab. Kazimierz Panuś. Dwoje pierwszych prelegentów, reprezentujących Katedrę Edytorstwa i Nauk Pomocniczych, którzy opracowywali część staropolską w kolejnych tomach, nakreśliło problematykę kryteriów doboru tekstów od XIII do XVIII wieku, kwerendy w ogromnym materiale, opracowania zasad transkrypcji dla tak zróżnicowanych tekstów oraz zakresu komentarza. Wydawcy podzielili się też studiami najciekawszych przykładów z ich pracy, ze szczególnym uwzględnieniem tekstów tłumaczonych po raz pierwszy na język polski z łaciny i tzw. „prostej mowy ruskiej”. Z kolei prof. Panuś, reprezentujący Polskie Towarzystwo Teologiczne, nakreślił tło powstawania całej koncepcji i praktycznej realizacji projektu Kazania w Kulturze Polskiej oraz nadzieję na kontynuację tego przedsięwzięcia.
Dziękujemy za udział w tym spotkaniu wszystkim zainteresowanym gościom z różnych instytucji badawczych – ich udział pokazał też to, jak ważna przy tego typu projektach jest współpraca badaczy o różnym profilu naukowym i różnych zainteresowaniach oraz kompetencjach. Opracowane tomy kazań można pobrać na stronie Repozytorium Polskiego Towarzystwa Teologicznego.
W badaniach nad introligatorstwem dawnych wieków skupiano się dotychczas przede wszystkim na oprawach wykonywanych na zlecenie zamożnych bibliofilów – władców, biskupów czy wysokich urzędników. Właściciel, któremu zależało na szczególnej oprawie, nabywał książki w postaci luźnych składek, a dalszą pracę zlecał introligatorowi. Istniały jednak również inne grupy odbiorców, którzy nie posiadali odpowiednich środków bądź nie przywiązywali takiej wagi do spójnego charakteru księgozbioru i nabywali książki już oprawione. Na podstawie zachowanych inwentarzy drukarzy, księgarzy i introligatorów, a także samych oprawnych ksiąg, referentka podjęła próbę udowodnienia, że wbrew często powtarzanym opiniom, w Krakowie istniał i dobrze prosperował handel książkami już oprawnymi.
Punktem wyjścia wygłoszonego referatu było pojęcie „kultury ujawniania rękopisu" oraz „kultury prezentowania i reprezentowania brulionu". Autor określił tym mianem zainteresowanie materialnymi świadectwami literackiego procesu twórczego (rękopisami, brulionami, notatnikami), traktowanymi jako specyficzny przedmiot uwagi literaturoznawczej oraz edytorskiej.
Jakkolwiek nie każdy pisarz zainteresowany jest wprowadzaniem czytelnika do swego laboratorium (i analogicznie: nie każdy czytelnik marzy o takiej sposobności, bywają czytelnicy, którzy poznawanie brulionów odczuwają jako czynność zbędną), tendencja do prezentowania i reprezentowania tzw. „przed-tekstu" dzieł publikowanych dzieł jest dziś silna (rolę katalizatora odegrała tu niewątpliwie francuska krytyka genetyczna).
Najnowsze tendencje w tej dziedzinie wyznacza niewątpliwie Internet. W przestrzeni wirtualnej pojawiają się witryny opracowane przez profesjonalne zespoły badawcze i przedstawiające reprodukcje bardzo nieraz licznych rękopisów wybitnych pisarzy XIX oraz XX wieku wraz ze stosownym komentarzem i systemem narzędzi ułatwiających studiowanie brulionu on-line.
Referent zwrócił uwagę na następujące przykłady:
W drugiej części referatu przedstawiony został wstępny projekt popularyzatorskiej witryny internetowej, prezentującej różne sposoby czytania i komentowania wiersza Prolog, ogłoszonego przez Zbigniewa Herberta w tomie Napis. Jednym z takich sposobów mogłaby być konfrontacja tekstu z jego przed-tekstową historią, w wypadku tego wiersza szczególnie ciekawą i długą (kilkunastoletnią). Ewentualna witryna zawierałaby elektroniczne reprodukcje brulionów wraz z komentarzem.
Wygłoszenie referatu było także okazją do przekazania kilku informacji na temat trzyletniego grantu NPRH, niedawno otrzymanego przez Wydział Polonistyki i kierowanego przez dra Mateusza Antoniuka (realizacja rozpocznie się w najbliższych miesiącach):
Dyskusja dotyczyła m.in.:
Referat porusza problem wydawnictw profesjonalnych w procesie kształcenia zawodowego drukarzy XIX wieku. Bardzo szybki rozwój technologii sprawił, że zdobywanie doświadczenia przez młodych adeptów czarnej sztuki było utrudnione. Mimo że w tym czasie zaczęto postulować powstanie szkół zawodowych, kształcenie nadal odbywało się w tradycyjny sposób – starsi drukarze przekazywali swą wiedzę uczniom. Było to niewystarczające, gdyż zakres materiału, jaki musieli szybko przyswoić młodzi pracownicy utrudniał opanowanie całości.
Dlatego już w pierwszej połowie XIX stulecia pojawił się pierwszy podręcznik przeznaczony dla zecerów i preserów pióra Franciszka Ząbkowskiego. Do końca wieku ukazały się drukiem jeszcze trzy opracowania na ten temat: Wartkotłocznie w szczególności oraz Słowniczek wyrażeń w zawodzie czcionkarstwa polskiego używanych i używać się mogących Jakuba Żegoty Wywiałkowskiego, a także Podręcznik dla zecerów Władysława Danielewicza. W tym czasie zaczęły także wychodzić drukiem czasopisma profesjonalne, co wskazuje, że środowisko drukarzy czuło potrzebę wydawnictw propagujących wiedzę fachową. Tematyka podręczników była bardzo rozległa Zawierała informacje z różnych dziedzin drukarstwa: składu, montażu, korekty, budowy maszyn, techniki druku oraz materiałoznawstwa. Dzięki tym tekstom można dziś dokładnie odtworzyć proces druku w dziewiętnastowiecznych drukarniach, poznać dawne technologie oraz prześledzić sposób kształtowania się książki w tym okresie.