Katedra Edytorstwa i Nauk Pomocniczych

Punktem wyjścia wygłoszonego referatu było pojęcie „kultury ujawniania rękopisu" oraz „kul­tu­ry prezentowania i reprezentowania brulionu". Autor określił tym mianem zain­te­re­so­wanie materialnymi świadectwami literackiego procesu twórczego (rękopisami, brulionami, no­tat­ni­kami), traktowanymi jako specyficzny przedmiot uwagi literaturoznawczej oraz edytorskiej.

Jakkolwiek nie każdy pisarz zainteresowany jest wprowadzaniem czytelnika do swego labo­ra­to­rium (i analogicznie: nie każdy czytelnik marzy o takiej sposobności, bywają czytelnicy, którzy poznawanie brulionów odczuwają jako czynność zbędną), tendencja do prezentowania i reprezentowania tzw. „przed-tekstu" dzieł publikowanych dzieł jest dziś silna (rolę kata­li­za­tora odegrała tu niewątpliwie francuska krytyka genetyczna).

Najnowsze tendencje w tej dziedzinie wyznacza niewątpliwie Internet. W przestrzeni wir­tu­al­nej pojawiają się witryny opracowane przez profesjonalne zespoły badawcze i przed­sta­wia­jące reprodukcje bardzo nieraz licznych rękopisów wybitnych pisarzy XIX oraz XX wieku wraz ze stosownym komentarzem i systemem narzędzi ułatwiających studiowanie brulionu on-line.

Referent zwrócił uwagę na następujące przykłady:

• http://research.cch.kcl.ac.uk/proust_prototype (witryna poświęcona notatnikom Prousta, wspólne opracowanie badaczy z paryskiego ITEM-u oraz londyńskiego King's College),
• http://collections.wordsworth.org.uk (Lancaster University),
• http://www.janeausten.ac.uk (King's College London oraz University of Oxford).

W drugiej części referatu przedstawiony został wstępny projekt popularyzatorskiej witryny internetowej, prezentującej różne sposoby czytania i komentowania wiersza Prolog, ogło­szo­nego przez Zbigniewa Herberta w tomie Napis. Jednym z takich sposobów mogłaby być konfrontacja tekstu z jego przed-tekstową historią, w wypadku tego wiersza szczególnie ciekawą i długą (kilkunastoletnią). Ewentualna witryna zawierałaby elektroniczne reprodukcje brulionów wraz z komentarzem. 

Wygłoszenie referatu było także okazją do przekazania kilku informacji na temat trzyletniego grantu NPRH, niedawno otrzymanego przez Wydział Polonistyki i kierowanego przez dra Mateusza Antoniuka (realizacja rozpocznie się w najbliższych miesiącach).

Dyskusja dotyczyła m.in.:

• zasadności badań manuskryptologicznych i stosowanej w nich terminologii,
• celowości przedsięwzięć polegających na wydawniczym prezentowaniu brulionów,
• technicznych zagadnień związanych z przedstawianiem rękopisu za pomocą witryny internetowej.

O ile zagadnienie superekslibrisu w kręgach świeckich i duchowieństwa diecezjalnego jest co jakiś czas poruszane i opracowywane, o tyle zakonne znaki własnościowe na oprawach to wciąż terra incognita. Kwerenda w dwudziestotysięcznym zbiorze starych druków Biblioteki Kolegium Filozoficzno-Teologicznego oo. Dominikanów w Krakowie pozwoliła odnaleźć kilkanaście, nieznanych dotychczas, superekslibrisów. Jak się okazuje, bracia kaznodzieje równie chętnie zdobili swoje książki nazwiskami i herbami, co królowie i biskupi.

Jaki typ superekslibrisu pojawia się najczęściej, kto go stosuje i co nam to mówi o kulturze książki w zakonie obecnym w Krakowie od XIII w., a kładącemu ogromny nacisk na edukację swoich członków? Na te pytania spróbujemy znaleźć odpowiedź.

Utwór przedstawiony na piśmie zyskuje wachlarz środków wyrazu niedostępny przekazowi wer­bal­nemu. Przestaje być liniowym ciągiem węzłów opowieści, staje się strukturą prze­strze­nną (choć z wyodrębnionym punktem początkowym i końcowym), uporządkowaną dzięki spi­som treści i indeksom, zhierarchizowaną poprzez drzewo tytułów i podtytułów. Z wy­jąt­kiem wydawnictw encyklopedycznych ważny jest jednak kierunek lektury – tekst nie musi mieć jednego obowiązującego końca, ważne, żeby miał jeden obowiązujący początek, gdyż całe rozumowanie/narracja poprowadzone jest ab ovo. „Modelowy odbiorca" czyta utwór od początku do końca, „z lewa w prawo" i to ten model jest punktem odniesienia dla konstrukcji utworu.

Czytelnik szybko jednak nauczył korzystać się z autonomii, jaką daje mu tekst drukowany i prze­jął część kompetencji autora – może wybierać kolejność czytanych fragmentów, wracać do przeczytanych, wybiegać naprzód lub wybierać tylko niektóre gałęzi wywodu. Układ wi­zu­al­ny tekstu tradycyjnej książki może go do tego zachęcać, lub mu to utrudniać, ale zawsze pozostawia czytelnikowi komfortu podążania za autorska wizją tekstu – a i autora nie zmusza do splatania narracji równoległych.

Czy nowe techniczne możliwości, jakie otwierają przed autorem i czytelnikiem edycje ele­ktro­nicz­ne zmienią powszechne strategie czytelnicze? Czy nadchodzi czas lektury nie pozwalającej na wyznaczenie uprzywilejowanej, odautorskiej sekwencji?

Tematem wystąpienia będą staropolskie postylle, potraktowane jednak nie jako gatunek piś­mien­nic­twa religijnego, lecz jako jeden z rodzajów ówczesnych publikacji drukowanych. Jako dzieła piśmiennicze o ściśle określonej strukturze i przeznaczeniu, nierozerwalnie związane z kon­teks­tem wyznaniowym i obyczajowym, w którym powstawały, postylle spowodowały wy­kształ­ce­nie się typowych dla nich konwencji wydawniczych. Jako książki drukowane, zbiory sermones de tempore et de sanctis wpisywały się estetykę swojej epoki, ulegając przemianom w ramach istniejących nurtów, ale też je współtworząc.

Referat porusza problem wydawnictw profesjonalnych w procesie kształcenia zawodowego drukarzy w XIX wieku. Bardzo szybki rozwój technologii sprawił, że zdobywanie do­świad­cze­nia przez młodych adeptów czarnej sztuki było utrudnione. Mimo że w tym czasie zaczęto po­stu­lo­wać powstanie szkół zawodowych, kształcenie nadal odbywało się w tradycyjny sposób – starsi drukarze przekazywali swą wiedzę uczniom. Było to niewystarczające, gdyż zakres materiału, jaki musieli szybko przyswoić młodzi pracownicy utrudniał opanowanie całości.

Dlatego już w pierwszej połowie XIX stulecia pojawił się pierwszy podręcznik przeznaczony dla zecerów i preserów pióra Franciszka Ząbkowskiego. Do końca wieku ukazały się drukiem jeszcze trzy opracowania na ten temat: Wartkotłocznie w szczególności oraz Słowniczek wy­ra­żeń w zawodzie czcionkarstwa polskiego używanych i używać się mogących Jakuba Żegoty Wywiałkowskiego, a także Podręcznik dla zecerów Władysława Danielewicza. W tym czasie zaczęły także wychodzić drukiem czasopisma profesjonalne, co wskazuje, że środowisko dru­ka­rzy czuło potrzebę wydawnictw propagujących wiedzę fachową. Tematyka po­drę­czni­ków była bardzo rozległa Zawierała informacje z różnych dziedzin drukarstwa: składu, montażu, korekty, budowy maszyn, techniki druku oraz materiałoznawstwa. Dzięki tym tekstom można dziś dokładnie odtworzyć proces druku w dzie­wię­tna­sto­wiecz­nych dru­kar­niach, poznać dawne technologie oraz prześledzić sposób kształtowania się książki w tym okresie.

Referat porusza problem wydawnictw profesjonalnych w procesie kształcenia zawodowego drukarzy w XIX wieku. Bardzo szybki rozwój technologii sprawił, że zdobywanie do­świad­cze­nia przez młodych adeptów czarnej sztuki było utrudnione. Mimo że w tym czasie zaczęto po­stu­lo­wać powstanie szkół zawodowych, kształcenie nadal odbywało się w tradycyjny sposób – starsi drukarze przekazywali swą wiedzę uczniom. Było to niewystarczające, gdyż zakres materiału, jaki musieli szybko przyswoić młodzi pracownicy utrudniał opanowanie całości.

• Referat porusza problem wydawnictw profesjonalnych w procesie kształcenia
• zawodowego drukarzy w XIX wieku. Bardzo szybki rozwój technologii sprawił, że zdobywanie do­świad­cze­nia przez młodych adeptów czarnej sztuki było utrudnione.
• Mimo że w tym czasie zaczęto po­stu­lo­wać powstanie szkół zawodowych, kształcenie nadal odbywało się w tradycyjny sposób –
• starsi drukarze przekazywali swą wiedzę uczniom. Było to niewystarczające, gdyż zakres materiału, jaki musieli szybko przyswoić młodzi pracownicy utrudniał opanowanie całości.
•  

Dlatego już w pierwszej połowie XIX stulecia pojawił się pierwszy podręcznik przeznaczony dla zecerów i preserów pióra Franciszka Ząbkowskiego. Do końca wieku ukazały się drukiem jeszcze trzy opracowania na ten temat: Wartkotłocznie w szczególności oraz Słowniczek wy­ra­żeń w zawodzie czcionkarstwa polskiego używanych i używać się mogących Jakuba Żegoty Wywiałkowskiego, a także Podręcznik dla zecerów Władysława Danielewicza. W tym czasie zaczęły także wychodzić drukiem czasopisma profesjonalne, co wskazuje, że środowisko dru­ka­rzy czuło potrzebę wydawnictw propagujących wiedzę fachową. Tematyka po­drę­czni­ków była bardzo rozległa Zawierała informacje z różnych dziedzin drukarstwa: składu, montażu, korekty, budowy maszyn, techniki druku oraz materiałoznawstwa. Dzięki tym tekstom można dziś dokładnie odtworzyć proces druku w dzie­wię­tna­sto­wiecz­nych dru­kar­niach, poznać dawne technologie oraz prześledzić sposób kształtowania się książki w tym okresie.