„Aratus” Jana Kochanowskiego z 1579 r. – warsztat filologiczny poety
Rozprawa doktorska autorstwa Janusza Gruchały w zakresie literaturoznawstwa, napisana pod opieką prof. dr hab. Stanisława Grzeszczuka, obroniona na Wydziale Filologicznym UJ w roku 1986.
Opublikowana jako: „Aratus” Jana Kochanowskiego – warsztat filologiczny poety, Kraków 1989, w serii Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 933. Prace Historycznoliterackie, z. 71.
Obraz Galicji w satyrze politycznej lwowskich czasopism humorystyczno-satyrycznych II poł. XIX stulecia
Rozprawa doktorska autorstwa Ewy Skorupy w zakresie literaturoznawstwa, napisana pod opieką dr hab. Tomasza Weissa obroniona na Wydziale Filologicznym UJ w roku 1988. Funkcję promotora w czasie publicznej obrony, w zastępstwie nieżyjącego już wówczas prof. dr hab. Weissa, pełniła prof. dr hab. Maria Podraza-Kwiatkowska.
Recenzenci: Henryk Markiewicz, Jerzy Myśliński
Opublikowana jako: Lwowska satyra polityczna na łamach czasopism humorystyczno-satyrycznych epoki pozytywizmu, Universitas, Kraków 1992.
Jan Januszowski – pisarz, tłumacz i wydawca
Rozprawa doktorska autorstwa Justyny Kiliańczyk-Zięby w zakresie literaturoznawstwa, napisana pod opieką dr hab. Janusza Gruchały, obroniona na Wydziale Filologicznym UJ w roku 2003.
Recenzenci: Piotr Wilczek, Wacław Walecki
Opublikowana jako: Czcionką i piórem. Jan Januszowski w roli pisarza i tłumacza, Universitas, Kraków 2007.
Charakterystyka spuścizny pisarskiej i translatorskiej Jana Łazarzowica Januszowskiego. Januszowski był najwybitniejszym drukarzem polskiego Renesansu. Jako człowiek wszechstronnie wykształcony i utalentowany był nie tylko znakomitym wydawcą, ale także płodnym pisarzem i tłumaczem. Pozostawił różnorodne traktaty, teksty prawnicze, moralizatorskie czy dowodzące zainteresowania astronomią i astrologią. Praca zbiera, identyfikuje, analizuje dorobek pisarskiego Januszowskiego. Uwzględnia dzieła opublikowane za życia Łazarzowica i odkrywane w pozostałej po nim spuściźnie rękopiśmiennej; teksty o ustalonym autorstwie i przypisywane Januszowskiemu; prace obszerne i drobne (zwłaszcza listy, dedykacje i przedmowy). Pozwoliło to ukazać różnorodność i rozległość zainteresowań Januszowskiego, rozpoznać jego upodobania intelektualne oraz stosunek do rozmaitych kwestii nurtujących i kształtujących życie społeczne i kulturalne końca XVI i początku XVII wieku.
Czytelnictwo w dawnej Polsce w świetle osiemnastowiecznych list prenumeratorów
Rozprawa doktorska autorstwa Klaudii Sochy w zakresie literaturoznawstwa, napisana pod opieką prof. dr hab. Danuty Hombek, obroniona na Wydziale Filologicznym UJ w roku 2005.
Recenzenci: Anna Żbikowska-Migoń, Marek Dębowski
Dysertacja poświęcona zjawiskom subskrypcji i prenumeraty w XVIII wieku. Materałem badawczym stały się ogłoszenia księgarskie ukazujące się w prasie oraz prospekty zapowiadające niektóre inicjatywy wydawnicze. W pracy przedstawiono książki rozprowadzane drogą prenumeraty na tle innych wydawnictw epoki. Zastosowano podział rynku księgarskiego na kilka grup tematycznych, dzieki czemu analiza grup czytelników stała się bardziej przejrzysta. Osobny rozdział poświęcono organizacji subskrypcji i prenumeraty w badanym okresie. Dzięki bardzo różnorodnym źródłom dotyczącym bezpośrednio handlu i reklamy księgarskiej: ogłoszeniom prasowym, prospektom wydawniczym, katalogom księgarskim i inwentarzom bibliotecznym można było badać produkcję księgarską dwubiegunowo: z jednej strony ogłoszenia, prospekty i katalogi ukazały sam proces produkcji: strategie wydawnictw, repertuar wydawniczy (kształtowany przez preferencje czytelników), zapotrzebowanie społeczeństwa na różne typy lektur, z drugiej, inwentarze i spisy prenumeratorów pozwoliły poznać czytelników.
Prolegomena do edycji dzieł Piotra Skargi
Rozprawa doktorska autorstwa Magdaleny Komorowskiej w zakresie literaturoznawstwa (specjalizacja: edytorstwo naukowe), napisana pod opieką dr hab. Janusza Gruchały, obroniona na Wydziale Polonistyki UJ w roku 2010.
Recenzenci: Andrzej Stanisław Borowski, Adam Józef Karpiński
Opublikowana w Wydawnictwie UJ, Kraków 2012.
Krytyczna, naukowa edycja pism księdza Piotra Skargi niewątpliwie jest potrzebna, by ułatwić badaczom dostęp do jego twórczości. Niniejsza rozprawa pełni funkcję prolegomenów do takiego właśnie wydania. Kompozycja dysertacji została podporządkowana wstępnym etapom pracy edytora podejmującego trud wydania krytycznego. Pierwsze trzy rozdziały części pierwszej mają charakter porządkujący. Zawierają omówienie zachowanych pism Skargi, a także uwagi na temat jego warsztatu pisarskiego i translatorskiego. Uzupełnieniem najważniejszych informacji o treści i okolicznościach powstania dzieł są dane na temat ich późniejszych dziejów wydawniczych. Rozdział czwarty dotyczy już kwestii tekstologicznych, to znaczy charakteru i zakresu zmian wprowadzanych przez Skargę w kolejnych wydaniach jego utworów. Część druga poświęcona została zachowanym egzemplarzom utworów wydawanych przez Skargę. Omówiono w niej jego relacje z drukarzami, przede wszystkim z Andrzejem Piotrkowczykiem ojcem, spod którego pras wyszła większość dzieł królewskiego kaznodziei, osobne rozdziały poświęcono także zidentyfikowanym wariantom drukarskim i szacie typograficznej druków. Na zakończenie omówiono liczbę i stan zachowania zabytków oraz wskazano miejsca ich przechowywania. Uzupełnieniem tej części jest aneks zawierający bibliografię dzieł Skargi wydanych za jego życia oraz wykaz zabytków wraz z sygnaturami. Część trzecia stanowi zarazem podsumowanie rozważań. Omówiono w niej trudności związane z ustaleniem kanonu i wyborem podstawy edycji oraz kwestie szczegółowe dotyczące transkrypcji tekstów. Zamiast zakończenia przedstawiono projekt krytycznej edycji pism księdza Piotra Skargi.
„Księgi które zową Język” (1542) – polski przekład dzieła Erazma z Rotterdamu „Lingua”
Rozprawa doktorska autorstwa Marii Piaseckiej w zakresie literaturoznawstwa, napisana pod opieką prof. dr hab. Janusza Gruchały, obroniona na Wydziale Polonistyki UJ w roku 2015.
Recenzenci: Andrzej Borowski, Maciej Eder
Opublikowana jako: „Lingua” Erazma z Rotterdamu w staropolskim przekładzie. Warsztat pracy tłumacza w XVI wieku, Warszawa 2017.
Kształt typograficzny szesnastowiecznych druków krakowskich – oficyny Floriana Unglera i Macieja Wirzbięty
Rozprawa doktorska autorstwa Anny Kocot w zakresie literaturoznawstwa, napisana pod opieką dr hab. Janusza Gruchały, obroniona na Wydziale Polonistyki UJ w roku 2011.
Recenzenci: Paulina Buchwald-Pelc, Zdzisław Marek Pietrzyk
Porównanie publikacji reprezentatywnych dla pierwszej i drugiej połowy XVI stulecia impresorów krakowskich – Floriana Unglera i Macieja Wirzbięty – pozwoliło zaobserwować rozwój kształtu typograficznego miejscowych druków w tym okresie. Zmianie uległy m.in.: architektura książki, zasób czcionek i materiał zdobniczo-ilustracyjny, układ strony i rozmieszczenie na niej elementów ozdobnych. Dobór formatu coraz częściej wiązał się z tematyką druku, wypracowano również ścisłe zasady używania poszczególnych krojów pism. Stopniowo pojawiły się nowe sposoby oznaczania początku akapitu, a kształt typograficzny zaczął odzwierciedlać wewnętrzną strukturę tekstu. Utrwaliły się rozmaite „style” składu prozy i poezji. W drugiej połowie stulecia w nagłówkach i zakończeniach rozdziałów przeważał ozdobny skład en cul-de-lampe, a masywne drzeworytowe inicjały i ramy zastąpiono bardziej subtelnymi elementami. Wykształciły się pewne wyznaczniki edycji luksusowych i „serii wydawniczych”, wprowadzono też i rozwinięto mechanizmy ułatwiające lekturę (paginację lub foliację, indeksy, erratę, przypisy). Estetyka druku stała się ważniejsza niż oszczędność papieru, a książka drukowana przyjęła znany współczesnemu czytelnikowi kształt.
Rozprawa została wyróżniona Nagrodą Miasta Krakowa w 2012.
